زمانی دایکي، مافی هەموو منداڵێلکە!


ئەمڕۆ، ٢١ی مانگی فەڤرییە، کراوەتە یادمان بۆ مافی فێربوون و بەکارهێنانی زمانی دایکي؛ جێگای خۆیەتي، لەم رۆژەی زمانی دایکي دا، کێشەی زمانی کوردي لە ئێران، بدەینە بەر سەرنجێکی دووبارە:

پێویست ناکا زمانێک زۆر بەهێز و پێزبێ تا مافی کتێبخانە و مەکتەبی خۆی هەبێ! هەروەک هەموو مافێکی مرۆڤ، ئەم مافەش دەبێ بە دڵ-ٸاوەڵەیي سەیر بکرێ؛ نەک ئەوەی کە ٸەم زمانە، چەند وچلۆن، ٸەدەب و شیعر و نووسراوی زانستي و… پێ نووسراوە؟؟
تورکي نازانم؛ بەڵام فارسی و عەرەبي، ٸەوەندەی من بزانم، هەزار-ساڵێک دەبێ چالاکي دەنوێنن. ٸەمە، پێوەندي بە “ڕگەز”ی ٸەوانەوە نیە؛ گەلێک لەو چالاکانە، فارس و عەرەب نەبوون؛ لەوانەیە کوردیشیان تێدابووبێ.
لەم سێ-چوار سەدەی دواییشدا، جگ لە ٸینگلیزي و فەرانسە، ٸەلماني و رووسیش کەوتنە پێش کورديیەوە.
مەبەستمان پرۆپاگاندی بێ پایەیە نیە.
پێویست ناکا تەنیا زمانی کورديمان خۆش بوی. بۆچی زمانەکانیتر، هی ٸێمەش نەبن؟؟

گەرچی لێرەدا، ئێمە کێشەی زمانی کوردي لە ئێران دەدەینە بەر سەرنجێکی دووبارە:
زمان، پرسێکی ٸاڵۆزە: زۆر قەدیمترە لە پرسی نەتەوە!
نەتەوە، پرسێکی سەردەمی سەرمایەداریە؛ جەندسەدساڵ زیاتر نیە کە نەتەوە و پرسی نەتەوە، هاتوەتە روو؛ ڕەنگە لە ٸاخرو ٸوخری دەورانی خۆیشیدا بێ و ئێنسان لە سەردەمێکی تازە نزیک بوبێتەوە کە کەسانێک بابیان تورک و دایکیان ئەلماني و خۆیان ئیرلەندي بن، دەگمەن نەبن و ئینسانەکان خەڵکی هەموو پانایي زەوي بن! وەک باسمان کرد، پرسی ئەم نووسراوەیە نەتەوە نیە!

زمان، بەڵام، لە میژووش کۆنترە؛ گەرچی لەم سەردەمی سەرمایەداري یە دا، کراوەتە کەتیگۆري یەکی پێکهاتی نەتەوە، لەهامان کاتدا، گەلێک “نەتەوە” هەن کە چەند-زمانین، وەکوو ئێران و تورکیا و هیندستان و گەلێکی تریش؛ گەلێک زمانیش هەن کە چەند نەتەوە قسەی پێدەکەن، وەک ئینگلیزی کە لە ئەمەریکاوە هەتا بەریتانیا و زیلەند و ئۆسترالیا، زمانی چەندین نەتەوەیە؛ یا عەرەبي یا تورکي و … باسەکەی ئێمە، باسی زمانە، نەک نەتەوە! بەڵام ئەم دوو پرسە، وەها لێک ئاڵاون، کە جیاکردنەوەیان باسی سەرە! هەر چلۆنێک بێ، منداڵ دەبێ بەزمانی دایکي خۆی مەکتەب و خوێندن و هونەر و گۆراني و هەڵدانی خۆی پێ بدرێ. پرسی نەتەوە، خورافەبێ یان نا، یەکساني مافی میللەتان و زمانەکان، دەبێ دابین بکرێ و بپارێزدرێ!
مەسەلە، کاتێک خۆش دەبێ کە بزانین؛ گەلی کوردیش، بە زیاتر لە یەک زمان دەدوێ و بۆ نموونە، هەورامي، دەبێ کتێبخانە و مەکتەبی خۆی بێ، و بەڕەسمي بناسین! ئەوکات، نەتەوە-خوازانی کورد، داکۆکي لەسەر مافی خوێندن بەزمانی خۆ، لەبیر دەکەن و هەڵدەچن کە “هەورامي زمان نیە و زاراوەیە و گەلی کورد، نابێ پارچە-پارچە کەین!” هەر وەک زەمانی شا، لە ئێران دەیانگوت کوردي زمان نیە و زاراوەیە و بە ئێمە، کە داکۆکیمان لە مافی هەموو ٢٠ تا ٢٥ زمانی ئێران دەکرد کە مافی مەکتەب و فەرهەنگیان هەبێ، دەیان دەگوت “تەجزیە-تەڵەب”!

کێشەکە قووڵتر دەبێ ٸەگەر بزانین زیاتر لە سێ-چوار زمانی سەربەخۆی کورديش هەیەو زمانی سلێمانی و سەردەشت سۆراني یە و نایبڕین بەسەر خەڵکی شنۆدا کە زمانی کورمانجیە و هەتا دوایي …
بۆیە، داکۆکي لە سەر مافی هەموو زمانە کوردیەکان، کە مافی رەسا ویەکسانیان هەبێ، ئەرکێکی کۆمۆنیستي یە و ناسیۆنالیستەکان لووتی پێدا ناهێنن!
هەر وەک شا، ئەمانیش، لە کەپۆیان دوورتر نابینن و ئەوەی کە گەلێک جار یەک نەتەوە، چەند زمانی هەیە و گەلێک جارێش، یەک زمان (بۆ نموونە، عەرەبي، ٸینگلیزی یان تورکی) چەند نەتەوە قسەی پێ دەکەن، دایان ناچڵەکێنێ کە منداڵانی ئەو زمانانەی پێشێل دەکرێن، دەبنە قورباني ئەو تەسک-بیني یە!

داڵانێکی تری ئەم پرسە ئەوەیە بە چی دەڵێی زمان و بەچی دەڵێی زاراوە!؟ ئەگەر لە شارێکەوە چوویتە شارێکی تر، زاراوە دەگۆڕدرێ و لەوانەیە خەڵکەکە چاک لەیەکتر نەگەن. خۆشە لەم باسەش ورد بینەوە بەڵام پێویست ناکا زمانەوان بین تا بتوانین داکۆکي لە مافێک بکەین. زمانەوانەکانمان، خەریکی ئەو کێشەیە بوون و دەڵێن: سیستمی گرامەري و کۆی وشەی سەربەخۆ دیاري دەکا کە قسە لە زمانە، یان لە زاراوە! بۆیە، بەخۆشيیەوە، لە سەردەمێک داین کە گەلێک شت روون بوەتەوە و گەشەدان بە زمان و فەرهنگی کۆمەڵانی خەڵک لەبەر دەستانە.

پێش ئەوەی باسەکە، لە کورتيدا ببڕینەوە، ئەەوش بیر بخەینەوە کە تەکنیکی ئەمڕۆ و دیجیتاڵ و ئینتر نێت و … وای کردووە، باکمان نەبێ کە دەتوانین بیست-سي زمان لەئێران و پێنج-شەش زمان لە کوردستان و سەدان و هەزاران زمان لە جیهان گەشە پێ بدەین و بە کتێب و مەکتەب و فەرهەنگ و کەلتووری جیاواز و ڕەنگاوڕەنگ، بچین بەپیری جیهانێکی ئازاد و گەشە-کردووی ئینسانیەوە کە ئازادي بەرەو بێ سنووري دەچێ و بەڕاستي تابلۆیەکی ڕنگاوڕنگی بەهاراوي دەبێ! خۆزگەمان بەو ڕۆژە!
لە هەمان کاتدا دەزانین کە پرسەکە، ٸاڵۆزە و دەبێ ٸامادە و دڵاواڵا، لێی ورد بینەوە.