ڕێبازی ٸەم ڕێبوارە

شاخص

 

هونەر، هەتا بووە بەرهەمي هەستی ئينسان بووە. ئينسان و سروشت، بووە تا بووە، دووبەري کێشەيەکي هەميشەيي بوون. لەسەرەتاي ژين و بوونماوە، لێک ئاڵاني ئێمەو سروشت کاردانەوەي هەردوولاي پێوەديارە، ئە گەر سروشت، لەم کاردانەوەيەدا، زاڵ بووە، لێک ئاڵانەکە باسي تە کنيک و زانستە؛ ئەگەر هەستي ئينساني دەورێکي زاڵي هەبووە، تێک ئاڵانەکە چالاکي هونەرييە! بەڵام، سروشتيترين زانست و تەکنيک، بێبەش نيە لە هەستي ئينساني و هونەريترين بەرهەم و هەست نواندن، سەربەخۆ نيە لە سروشت!
کەلتور، فەلسەفەو ئايديولۆجيا، لێک-هەڵپێکراني چە ندين چالاکي جۆراوجۆر بوون کەلێرەدا مەودا نيە لە هەمووي وردبینەوە. مە بە ست لێرەدا، کەلتور، هونەرەو شيعر؛ مەبەست بەرچاوخستني رێبازێکي ئاڵترناتيوە کە من خۆم و چاڵاکي هونەريم، بە رێبواري ئەو رێبازە دەزانم.
لە نێو کۆنترين بەرهەمي هونەري ناسراودا، ئاماژە بە وێنەکێشاني نێو ئەشکەوتەکان دەکەین. دەيان هەزار ساڵ لەمەوپێش، ئينساني راوچي، وێنەي نێچيرەکاني کێشاوەتەوە، بە نيزەيەکەوە لەتەموودا، بەو خەياڵەوە کە بتوانێ ئاسانتر راويان بکا. شيعرو گۆراني و هەڵپەرکێي ئەو ئينسانانە نەماونەتەوە بەڵام، ئەگەر ئەو ژانرە هونەرييانە لەنێو کۆمەڵاني ساکاري ئينساني هاوچەرخدا ببينين، هونەري ئەوانيش، بەشێکە لە خەباتيان بۆ ژيانێکي ئاسانترو پرِدەسکەوتتر. دانس و ئاواز و وێنەگەري و خۆ-ڕازاندنەوە يان، بەشێکە لە تێگەيشتن و تەقەللايان بۆئەوەي باشتر راو بکەن، يارگيري بکەن، منداڵ بەبار بێنن، يان بچنە شەرِي نەيارانيان.
لەو کاتەوەش کە کۆمەڵگەي ئينساني، چينايەتي بووەتەوە، واتە لەم دەهەزار ساڵەي دواييدا، ئەم چالاکييانە، کەوتوونە بەر کاردانەوەي کارەساتي کێشەي چينايەتي! لە دووبە رە کي ئينسان وسروشتدا، بەري ئينساني، خۆي، بووە بە دوو بەشە وە: دووچيني دژبەيەکي ئينساني، لە بەرێکەوەو سروشت لە بەرێکي ترەوە، مە يداني چالاکي زانستي و هونەري و کەلتور فەلسەفەو ئايديولۆجيايان ئاڵۆزکردوە. مەبەست سەردەرهێنانە لەم ئاڵۆزييە؛ ئاڵۆزييەک کە لە مەيداني هونەريشدا، هەميشە، جێگاي کێشەبووە.

ئايا هونەر چينايەتييە؟

هونەر، بەشێکە لە کەلتور. کەلتور، بە ماناي ژينگەي دەستکردي ئینسان، بەشێکي ماددي هەيە کە لەوانە: چلۆنايەتي کشتوکاڵ و بژێوي سەنعەتي و تەکنیکي و هەروەها رێگاوبان و شارستانيەتي، دەگرێتەوە؛ بەشێکي مەعنەويشي هەيە، کە تێگەيشتن و هەست و هەڵسوکەوتي ئينسانە لە پێوەندي خۆي و سروشت و لە چۆنيەتي ئەم ژينگە دەستکردەي خۆي. زانست و هونەرو فەلسەفەو ئايدۆلۆجيا، لە بەشي مەعنەوي کەلتوردا دەگونجێ. کەلتور، بە گشتي لەژێر کاردانەوەي دوو لايەنەي چيني دەسەڵاتدارو چيني ژێر دەسەڵاتي کۆمەڵدايە. بەشي مەعنەوي کەلتور بە ئاشکراتريش هونەر، کە زياتر مۆري هەست و هۆشي ئينساني پێوەيە، تەنات بەشێوەيەکي روونتريش، دووبەرەکي چينايەتي کۆمەڵگە، دەنوێنێتەوە.
کەلتوري زاڵ لەکۆمەڵدا، کەلتوري چيني دەسەڵاتدارە. هەرچەند هەميشەش هەستێکي ئينساني بەرهەڵست، لە بەرهەم و لە چاڵاکي کۆمەڵاني خەڵکدا، رەنگي داوەتەوە. ئەمە، دايمە لە کێشەدا بووە لەگەل کەلتوري زاڵ و هونەري زاڵ. بۆ نموونە: هەڵپەرِکيي رەشبەڵەک، هەميشە بەرانبەر تەوس و توانج و هەرِەشەي دەزگاي ئاييني زاڵ، راوەستاوە. مۆسيقاو شيعرو هونەري خەڵکي کە بە فۆلکلۆر ناسراوە، گەلێک هەست نواندني جوان و ئنساني لێدەرکەوێ کە دەشکەوێتە دژايەتي لەگەڵ فەرهەنگي دەسەڵات. لە هونەري کورديدا، قانع، وەک شاعيرێکي ئاوارەو زۆرلێکراو ناسراوە. لە نێو فارسي بێژاندا، ناصر خسرو، روودەکي، زاکاني و لە ئەدەبي عەرەبيشدا، ئەبولعەلای موعەرري و مظفر نواب و بەهەر زمانێکیتریش، ژمارەيەکي زۆر شاعيري بەرهەڵست و زۆرلێکراو ناسراون.
ئەو چينەش کە ئەمرِۆ دەسەڵاتدارە، لە نێوان سەدەکاني 15 و18دا، پێشرِەو بووەو دژي چيني دەسەڵاتداري سەردەم، خەباتێکي کردووە. ئەم خەباتە مەيداني هونەريشي گرتوەتەوە. بۆ نموونە “بتهۆڤێن” کە شەيداي ئازادي بوو، بە مۆسيقا شۆرِشگێرِانەکەی، کومەڵگەي بەرەو ئازادي ئاژواندووە. سەمفۆنياي نۆهەميشي ناوناوە “ئازادي” و پێشکەشي کردووە بە ناپۆليون کە ئەوکات بە ئازاديخواز و بە ئاڵاهەڵگري شۆرِشي گەورەي فەرەنسا دەناسرا! شەکسپير، کاتي خۆي، گەلێک شاکاري هونەري خوڵقاند کە هەست و بۆچووني کۆمەڵاني خەڵکي پێشرِەو دەنوێنێتەوەو گەشەي پێدەدا. ئەمانە، گەلێک شوێنەواري بێهاوتاي لە هونەرو کەلتوری ئینساندا هێشتووەتەوە

بە گوێرەي تێگەیشتنی من لە ماترياليسمي مێژوويي،
بەرهەم و چاڵاکي هونەري بەشەر، لە هەر شوێنێکي جيهاندا بووبێ، بە گوێرەي کەلتورە ماددييەکەي، ئاڵوگۆرِي کردووە. ئەگەر هونەري دوو کۆمەڵگە، کە کەلتووري ماددييان وێکدەچێ، لەگەڵ يەک بەراوردکەين، گەلێک وێچوون وهاوبەشبووني تيدا دەبينين کە نيشان دەدا، هونەر، هەروەها هەموو کەلتووري مەعنەوي، بە گوێرەي کەلتووري ماددي دادەرژێ! هونەري پێش سەرمايەداري بۆ نموونە، هەڵپەرکێي کوردي گەلێک وێچوون و هاوبەشي هەيە لەگەڵ هەڵپەرِکێي، نەک هەر سرياني و ئەرمەني و بەلووچي بە ڵکو عەرەبي و رومانياييش! بەيت وباو (داستان گێرانەوە بە شيعری ريتم دار) لە نێو هەموو کۆمەڵگە پێش-سەرمايەدارييەکاندا وێک دەچن. هونەري سەردەمي سەرمايەداريش، لە هەموو جيهاندا لەشێوەي شيعر و نووسينەوە هەتا داستان و هەتا وێنەگەري و مۆسيقا و فيلم و پەيکەرتاشي، هەتا دانس و ئەو ژانرانەي هونەري پڵاستيک دەگرێتەوە، گەلێک وێک دەچن. ئەوانە زياتر وێک دەچن هەتا هونەري پێش سەرمايەداري و هونەری پاش سەرمايەداري هەمان کۆمەڵگە! بۆ نموونە لە کۆمەڵگەي کوردەواري بەيت و باوي کوردي زياتر لە باڵادي ئينگليزي پێش سەرمايەداري نزيکە تا لە شيعري قانع و گۆران! گۆران، بە ديوانە ئينگليزييەکەي “برونس”دا هەلدەڵێ و خۆي پێشرِەوي شيعري نوێی کوردي و نوێکەرەوەي گورِەپاني شيعري کورديە
با نەکەوینە داوی ماترياليزمي ميکانيکي چونکە دەزانين کە هونەرو مەعنەويياتي کۆمەڵ، دەستبەجێ، بە شوێن ئاڵوگۆرِي کەلتووري ماددي کومەڵدا، وەرنەچەرخاوە! گەشەي کومەڵايەتي گەڵێک لەوە ئاڵۆزترە. ئەم ئاڵۆزییانە ئەبێتە هۆی شارینەوەی حەقیقەتی چینایەتي بوونی هونەر! بۆیە، دەبێ وەک تەحقیقی زانستي بەدوای هۆکاری ئاڵ و گۆڕەکاندا بچین!

بەڵام چيني دەسەڵاتداري کومەڵيش، بە يەکجاري نەيتوانيوە هەموو هونەرو زانست و کولتووري مەعنەوي و ماددي کومەل کۆنتروڵ بکاو ژەهري پاشکەوتووي بکاتە هەموو سيللولێکي لەشي کۆمەڵگاوە. بەبۆنەي بەرهەڵستبووني هێزي پێشرِەوي سەربەچينی کرێکارو سەربە ئازادي و بەرابەري و بە هەزاربونەي ديکەشەوە، گەلێک چالاکي زانستي و هونەري وفەلسەفي و شتي وا، دێنە بەرهەم کە کۆنتروڵي بورژوازي کۆپەرست، دەپووچێنێتەوە. بۆيە، ئەم باسەي ئێمە، بە مەعناي “رەش و سپي کردنەوە”ی هەموو شتێک نيەو گەلێک سەرنجي وردتري پێويستە.
باسي فۆرم و ناوەرۆک و جوانيناسي، کاردانەوەي ئەوانە لەئاستي يەکتر کە بەگوێرەی روانگەي چينايەتي جۆراوجۆر، نوێ دەبێتەوە؛ خۆي هەورازێکیترە کە بابەتەکە دەوڵەمەندتر دەکاتەوە بەڵام مەجالي گەورەتري پێویستە کە هەمووي داپوشێ. با وردبوونەوەي زياتر، بهێڵینەوە بۆ مەجال و مەوداي بەرينتر.

لە بەرژەوەندي بورژوازيدا بەڵام حاشا دەکرێ لە چينايەتي بووني هونەر! ئەو کە هەتا بۆیکراوە، چينايەتي بووني کۆمەڵگايشي پشت-گوێ خستوە، تيدەکۆشێ بێدەنگە بکا لەهەر راستييەک کە کێشەی چينايەتي بخاتە بەرچاو. دوازدە مانگەش، بە مێدياو سينەماو بە ئايين، کەلتووری دەسەڵات پارێزو دواکەوتوانەوچينايەتي خۆي، بڵاودەکاتەوە بەڵام کاتێک ئێمە دەنگي خۆمان هەڵدەبڕين و هەستي خۆمان دەنوێنين، هاواريان بەرزدەبێتەوە کە: “ئەوە هونەر نيە”؛ “ئەوە پروپاگانداي ئايديولۆژيکە” و لەم قسانە! چما خۆيان، لە هاليوودەوە هەتا باليوود، خەريکي پرۆپاگاندا نين و بۆ هێشتنەوەی دواکەوترين رەسم و ياسا و ئايين و قانون و شەريعەتي خۆيان، پرۆپاگاندا ناکەن!
بەڵێ؛ سەرەرِاي هەر تێبيني و هەر وردبوونەوەيەک کە ئەم بابەتە چروپردەکاتەوە، هونەرو هەموو کەلتوور، بە ماددي و بە مەعنەوييەوە، چينايەتييە! روژي ئەمرِۆش کە کارگەر و سەرمايەدار، وەک دوو چيني سەرەکي کۆمەڵ، لە سەراسەري دنيادا، بەرانبەريەکتر راوەستاون، هونەر و کەلتوری بورژوايي و کارگەريش، سەرەراي هەر ئاڵۆزکاوييەک، زياتر لە هەميشە، چينايەتين و لە کێشەيەکي بەردەوامدان.

هونەري کارگەري؟
لەسەر ئەوەی ئەم هونەرە، نێوي چ بێ، کێشەم نيە. کەسێک پێي دەڵێ پێشرِەو کەسێک دەڵێ هونەري ئاڵترناتيڤ يا هونەری بەرهەڵست يا هەرچي… کێشەکە، لەسەر هونەرێکە و لەسەر کولتوورێکە کە ڕێگاخۆشکەری رزگاري ئينسانەو ژيانی گەش و ئازادو شاد بۆ هەموان، لە ئاسۆیدايە! ئێمە ڵايەنگری ئەمەين و بەرهەڵستی هونەرێکي رێگرو چەواشەگەر دەبينەوە کە هەست وهۆش و چالاکي کومەڵاني خەڵک، ژارخواردوو دەکات. ئێمە، بێ ڵايەن نين! خەم خۆری رێبازيکي تايبەتين و ئەمانەوێ هەست و چالاکيمان ئاوی هەرێز نەديري! بۆيە، جێي خۆيەتي، ئەم ئامانجە روون بێتەوە تا هەر هەرزەبێژيک يان هەر ئايين-پەرستێک، نەتوانێ “سينەزەني” و نيوە-نووزەي عيرفاني، جاڕبدات و بیکاتە بەرهەڵستي رزگاريمان!
بۆئەوەي باشتر بزانين ئەم هونەرە ئاڵترناتيڤە ئەم هونەرە کارگەريیە چييە، با لە پێشدا بزانين چينيە!
هونەرو کەلتوری ئێمە هەر ئەوە نيە کە باسي کارگەر بکات! لەوانەيە بورژوازيش باسي کارگەر بێنێتە ئاراوە. بە گوێرەی بەرژەوەندي خۆی و بەکەلتوری پرتووکاوی خۆی، لەوانەيە کارگەری گوێ لە مست و ژنی کۆيلە، بکاتە ئيدۆلی کۆمەڵ. کەلتورێک کە باسی دەرد و ژان و رێگاي رزگاري بينيتە کايەوە، لەوانەيە، لەروانگەي بورژوازييەوە، رزگارييەکي نيوەو ناتەواو لەمەينەتێکي بچووک، بکاتە ئامانجمان يان هەر بە پێچەوانە، شەوارەمان بخا بۆ دنيايەکي پرِ لە کێشەو ناتەبايي ناسيۆناليستي يان وەعدەي بە هەشتی پاشمەرگمان پێ بدات و بمانکاتە دەروێشی خۆي! بەشي زۆری گوراني و مۆسيقای ميديای بورژوازي، باسي کڕووزانەوەي ژنە، بەدەست پياوسالارييەوە، ئەو هونەرە سەرکۆنەکراوە، رۆشناييەک بۆ رزگاري لە پياوسالاري، نادا بەدەستەوەو کێشەکە لەمل ناکاتەوە.
کەلتوری ئێمە، بۆيە، بەرهەڵستي هەموو ئەفيونێکي هۆشبەر دەبێتەوەو ژيان، وەک تاقە مەوداي خۆشي و شادي دەبيني و خوشەويستييەکي بەرين دەخەمڵيني. کەلتوري ئێمە خۆي نابەستێتەوە بە ناموس پەرستي و بەندو باري ياساي کۆنەوە. جوابي رەسم و ئايين و ياساي سەرمايەي کۆنەپەرست ناداتەوەو ئاواتي نزم و نەوی ناکاتە ئاسۆي جەماوەر
هونەري ئێمە، هونەرو کەلتووری تا ئێستاي ئينسان، وەک دەسکەوتێکي مێژوويي و چەند هەزار ساڵە، وەک دەسکەوتێکی بەنرخ، هەڵدەسەنگێنێ بەڵام کاتێک کە خۆی، شوێنەوارێکي نويي هەيە؛ کاتێک ئاسۆی رزگاري يەکجاري ناسيوە، شوێنی کەلتوری کۆن ناکەوێ! گۆران و حافزی شيرازي و شەکسپێرو موزارت، بۆ کەلتوري ئيمە، گەنجينەی گەورەگەورەن بەڵام ئێمە بەشێوەی خۆمان و بۆ ئامانجي خۆمان بەکاريان دێنێن! رەخنەگريشمان، هەميشە بەردەوامە، نەک هەر لەوان، رەخنەی داهێنەرمان لەخۆشمان، بەردەوام دەبێ و هەوڵ دەدين کۆت و زنجيری کۆن و نوی، لە کەلتووری خۆمان و لە هونەری خۆمان دامالين و رێگا بۆ گەشەکردني هونەر خۆشکەين.
کەلتوری ئێمە، بەهەردووباڵي زانست و هونەر، دەفڕێ و بەرەو ئاسۆی رزگاري يەکجاري، بەرەو ئاسۆی ئازادي هەمووان، دەمان هەژێنێ. بويە، پێويستيمان بەروانگەيەکی زانستي و کۆمۆنيستي تيرو تەسەل هەيە! مەبەستم لەروانگەي کۆمۆنيستي، ديناميسميکي پێشرەوە، کارگەري وشيار و ئينساني داهێنەر کە بەهيچ شتێک کەمتر لەرزگاري يەکجاري لە هەرچي ستەم و چەوساندنەوەيە، رازي نابێ.
ئەم کەلتوورە، لەبارێکەوە، بەقەد مێژوو کۆنە، چونکە ميراتگري ئينساني تێکۆشەري پێشرەوە لە درێژايي مێژوودا؛ ميراتگري شادي وهەڵپەرِکێ و هەست نواندني ئينسانييە، لەسەرەتاي ژينيەوە. هەر هونەرێکي پێشرِەو و بەرهەڵست، لە هەر وەرچەرخانێکي مێژووييدا، هەتا هەست بزوێنترين سيمفۆنياکان و تەنات شەپۆلي ئەم ئاخرانەي مۆزيک و هونەر، لە دژي کۆيلەتي و مەينەت و لە ستايشي شاديدا، هەموو ميراتي ئێمەن. گەرچي ئێمە، لەو چوارچێوانەشدا نامێنينەوەو بۆ ستايشي شاديش، هەموو سنوورێکي کۆمەڵگەي چينايەتي دەبەزێنین.

لەبارێکي ديکەوە، ئەم کەلتوورە، تازەیە! واتە چەند سەدەیەک زیاتر نیە کە شێواز و شکڵی دەرکەوتووە! ئەم تەعبیرە لە هونەر، بەعومرتر نیە لە خەباتي وشیارانەی چيني کرێکارو لە زانستی ماتریالیسمی مێژوویي و لە تێبیني ئێمە لەسەر هونەر؛ بۆيە، من لەگەڵ ئەوانەم کە بەم کولتوورە دەڵێين کارگەري. کولتوورێک کە بە دووباڵي هەستي بێ سنوورو زانستي کۆمۆنيستي ئەو چينە کۆمەڵایەتيە دەفرێت. واتە، ئەم کەلتوورە، لەباری راستەقینەوە، هەر لەسەرەتاي مێژووي ئينسانييەوە، خەريکي بنج بەستن بووە بەڵام، لەم دووسەدەي دواييدا وشیارانەتر گەشەي کردووە. کەساني وەک “هاينريش هاینە”، “ماکسيم گۆرکي”، “برتولد برشت”، “ئاراگون” و “جەوهيل” و “ناظم حکمت” چەند ئەستێرەيەکي ئەم ئاسمانەن؛ ئيتر با، شەکسپيەر وحافز و هەزاران دوندي فەرهەنگي بەشەريش، بەميراتي ئينساني، پێش هاتنەمەيداني وشیارانەی چيني کرێکار، دابنين!
ئەم هونەرە، دیارە، رێگريشي هەيە. يەکەم بەرهەڵستمان چيني ستەمگەر بووە کە لەسەراسەري مێژوودا خەڵکي بەشەوارە خستووە. ئەم چینە ستەمگەرە، لەم سەدەی دواييدا، لە پەيکەري سەرمايەداريدا خۆي دەنوێنێ و دەيناسين کە دەمێکە، ئيتر، رێگري ئازادي ئينسانەو دەسەڵات و مێديا و ساماني کۆمەڵگەي بە دەستەو دەتوانێ هونەر ي چەواشە برازێنێتەوەو بەچەق و لووري دژبە ژن و دژ بەئازادي و بەرابەري، کۆمەڵاني خەڵک بەشەوارە بخا. بۆيە، رێبازي ئێمە پێويستە ميليتانت بێ و بچيتەوە بەگژ نەريت و کولتووري بورژواييدا؛ کولتوورێک کە ئێستا خەريکي زيندووکردنەوەی پرتووکاوترين داب ونەريتي چينە کۆن-ترەکانيشەو هيچ نيشايەک لە ئازادي و ئازاديخوازي سەدەکاني پێشووي پێوە نەماوە، نابێ بتوانێ چيدي رێ-گرو رێ-ون-کەر بێ!
کاتێک ئەڵيين کەلتوری کارگەري، مەبەستمان ئەم کەلتورە ئالترناتيڤەيە کە بەشێکە لە خەباتی مێژوويي چيني کرێکار بۆ رزگاري هەموان. بۆيە، جێگای خۆيەتي کە هونەر لەم روانگەيەوە سەيربکرێ و بەم پێوانەيە، رەخنەي لێ بگيری.
ديارە، ئە وەی رەخنە دەگرێ، لەوانەيە، لەگەڵ ئەم بە رژەوەند و بوچوونە نەبێ و هەر بە شێوەي کۆن، تاوانبارمان بکا. ئازادي رادەربرين، ديارە، بۆ هەموانەو بۆ ئەوانەش!

ئێمەش تێدەکۆشين، لە مەجالي خۆيدا، بەرهەڵستي ببينەوە. لێرەدا، بەڵام، رووي ووشە لەهاو-دەردو هاو-شادي و هاو-بوچوونە، کە بەرەخنەي داهێنەر، رێگاي بەرەوپيشي کەلتورو هونەري کارگەري خۆش بکەين.
مصلح ڕێبوار
هاوینی 2012

بازپخش یک نوشتە

 

آنچە میخوانید، یک نوشتەی هشت سال پیش، ٢٠٠٨(١٣٨٧) است کە در سایت قبلی خودم، بە آدرس

http://rebwarm.blogfa.com/8707.aspx

کە هنوز فعال است، در دسترس میباشد.

کتاب {مباحث “کنگرەی اول کۆمەڵە”} بە ویراستاري ساعد وطندوست و ملکە مصطفی سلطانی، علامت دیگریست کە تلاش ناسیونالیسم برای مصادرەی دستاوردهای کمونیستی کۆمەڵە ادامە دارد. منهم مناسب دیدم کەعجالتا، این نوشتە را بازپخش نمایم تا اگر لازم شد، بازهم در بارەی این کشاکش، بنویسم، در فرصت دیگری بە آن بازگردم.

ترازنامه ئی از کومه له به دست دهیم

 منتشر شدە در وبلاگ مصلح ڕێبوار در تاریخ هشتم مهرماە ١٣٨٧

کومه له بخشی از تاریخ جنبش کمونیستی ایران است. به همین خاطر، به نقع جنبش کارگری کمونیستی در ایران و در منطقه است که تصویر هرچه شفافتری از گذشته و حال آن، به عبارت بهتر: یک ترازنامه از تحولات دیالکتیکی گرایشات اجتماعی گوناگون این تاریخچه، به خصوص زیانهایی که ناسیونالیسم به آن زده است، به دست داده شود.

درحال حاضر، من مجال و امکان یک کار تاریخنگارانه ندارم. کسان دیگری هم دراین باره نوشته اند اما تا یک تحلیل دیالکتیکی ویک ترازنامه ی منصفانه وشفاف هنوز ناگفته های بسیاری باید گفته شود.  من میخواهم دراین رابطه سهم خود را اداکنم. به عنوان کسی که سالها پیش ازتاسیس هسته اولیه ی سازمانی که بعدها کومه له نامیده شد با سوسیالیسم و کمونیسم آشنا بوده و در تاسیس آن با فواد مصطفی سلطانی و محمد حسین کریمی و عبدالله مهتدی یکی از4 نفر بنیانگداران اولیه این تشکیلات وکادر آن تا جدایی کمونیسم کارگری، سرایندەی بخش اعظم سرودها و شعرهایی که کمونیسم را تبلیغ و کومه له را با آن تداعی کرده، وسالهای طولانی از کمونیسم کارگری دفاع کرده ام، باید بتوانم به روشنترشدن  این تاریخچه و این ترازنامه  کمک کنم.

در دهه ی 40 ایرانی و 60 میلادی جنبش کمونیستی در ایران و در دنیا نیرومند مینمود. ما جمعی عمدتا دانشجو بودیم که  مبارزاتمان به دانشگاه محدود نبود. آنچه بعدها کومه له نامیده شد، بربستری از فعالیت انقلابی درگیر با مسایل بزرگ اجتماعی آن زمان، در نقد مشی چریکی و توده یی شکل گرفت. خواندن آثار مارکسیستی و آشنایی با مبارزات کارگری و کمونیستی  جهانی درآنزمان و نیز تاریخچه ی مبارزات چپ و کارگری، مشخصا با اتکا به نوشته های سازمان انقلابی حزب توده و خواندن دقیق تر و مسولانه تر آتار تئوریک مارکسیستی  و تعفیب فعالانه ی اختلافات احزاب کمونیست چین و شوروی و…تلاشهایی بود برای یافتن راه درست مبارزه ی کمونیستی.  آنزمان، ما جنبش چریکی را نقد کردیم اما ناسیونالیسم کرد را آنقدر قوی ندیدیم که زحمت تحلیل و نقد کردن آنرا به خود بدهیم (کاش میکردیم). ما خودرا به جنبش جهانی کمونیستی متعلق میدانستیم. از بحث چین و شوروی آنزمان گرفته تا نقد رهبران چپ بورژوایی نظیر روژه گارودی، مارکوزه و رژی دبره و تا نقد چه گوارا؛ به علاوه ی نقد و بحث رودررو با امثال آل احمدو شاملو، مسائلی  فراگروهی  مشغله مان بود. صحبت  از ادبیات و هنر در سطح جهان وایران و نوشتن آثار هنری انقلابی، همنشینی با صمد بهرنگی و بحث درمورد کتاب آموزشی هرگز چاپ نشده ی  او برای سال اول دبستان به زبان ترکی و… جریانی را نمایندگی کردیم که گرچه جوان اما جدی و آرمانگرا بود.

 سالهای 68-1967 اسماعیل شریفزاده،  در راس یک مبارزه مسلحانه در کردستان، چه گوارای تازه ازدست رفته را تداعی میکرد. او طی نامه یی ازما[1] خواست که به آنان بپیوندیم. جدلها، بحثها وحتی  کنفرانسهای دراین رابطه برگزار کردیم. یادداشت برداری ها از، و استناد ها به ” چه باید کرد” لنین، در رابطه  با نقش حزب وتشکل در مبارزه ی کمونیستی و زیانهای فقدان آن دراین رابطه را به یاد دارم که فاتح شیخ درآن نقش بسزایی داشت. اما مرگ زودهنگام  شریفزاده در یک درگیری  در بهار 68 بحث پیوستن به آنان را ضعیفتر کرد و سرانجام، با همه ی علاقمندی که به مقاومت انقلابی اسماعیل شریفزاده داشتیم، آلترناتیوی که در جهت مبارزه ی متشکل کمونیستی بود زمینه را برای تاسیس آنچه بعدها کومه له نامیده شد آماده کرد؛ اتفاقی که چند ماه بعد و اوائل سال 69 به تشکل این فعالین، حول 4 نفر نفرقوق الذکر منجر شد؛ تشکلی که بعدها کومه له نام گرفت. مجموعه ی اینها، به نظر من، پختگی و درایتی به این حریان جوان بخشید که شاید برای چالشهای مبارزات بعدی و کومه له هم زمینه ی توضیحی بدست میدهد.

در عین حال، همین نیرو برای پنجه در افکندن با گرایشهای گوناگون بورژوایی در اپوزیسیون و پوزیسیون از نقطه ضعفهای یک جریان جوان رنج میبرد. رهبران آن در زندان و درمقابله با مسایل عملی البته به گرایشهایی انحرافی هم آلوده میشدند و با توجه به جدایی دردناک کمونیسم از جنبش کارگری و ضعیف شدن جنبش جهانی ما، عجیب هم نبود. به خصوص که این جریان علیه ناسیونالیسم کمتر از بقیه ی انحرافات “واکسینه” شده بود!

سال1975،  توافق شاه و صدام، زیر پای ناسیونالیسم بارزانی (پدر) را خالی کرد ورسوایی این نوکر دربارشاه، با یک  فروپاشی (آشبتال) مفتضحانه بر مردم منظقه  آشکار شد. اگر کمونیسم درآن زمان کارگری میبود، چه فرصتی ازآن بهتر برای رشد کمونیسم؟! اما کمونیسم در سطح جهانی، زیر آوار رویزیونیسم شوروی وافشای تدریجی “کمونیسم” چینی و آلبانی و غیره ضعیفتر و غیرکارگری تر از آن بود! برعکس، این ناسیونالیسم چپ بود که پرچم کمونیسم را در سطح جهان مصادره کرده بود. به قولی: “لایه ی ازون” چپ سنتی سوراخ شده بود!

طی یک تحول دیگر، شکست مفتصحانه ی ناسیونالیسم کردی بارزانی تاریخ مصرف جلال طالبانی (که آنزمان با لقب “جاش 66″[2] سوگلی دربار صدام بود) در بغداد را هم به پایان برد و راه را برای ازدواج نامقدس چپ ناسیونالیست کرد، در اپوزیسیون عراق، و طالبانی ازبغدادرانده را، هموار ساخت. اندک زمانی پس از آن “اتحادیه ی میهنی” که تقریبا تمام پیکره ی آن “کومه له ی مارکسیستی لنینیستی رنجدران” بود اما در رهبری آن “خط عمومی” طالبانی مسلط بود(!!) تشکیل شد. این ازدواج نامیمون، درآن دنیای سرگشتگی ناشی از ضعف کمونیسم جهانی، برای گرایشات غیر کمونیستی و مشخصا ناسیونالیسم کردی درون کومه له مشوق بزرگی شد. به دنبال آن، صلاح، برادر بزرگترعبدالله مهتدی ( که همواره در مجاورت کومه له به اخلال ناسیونالیستی مشغول بود و بالاخره، بعدها درسال 99 موفق به مصادره کردن عبدالله و تعدادی دیگرشد) و نیز تعدادی از رهبران کنونی فراکسیون تازه ی کومه له، نقشهای مهمتری یافتند. انحرافات ناسیونالیستی و پوپولیستی در کنشها و فعالیتها و مصوبات مختلف آنزمان، مشخصا مصوبات کنگره ی1، منعکس است. 

به جاست از رفقایی که به آن مصوبات دسترسی دارند بخواهیم که به مسولیت کمونیستی خود عمل کنند و آن اسناد را به طور کامل[3] منتشر نمایند. چنین اسناد و روشنگریهایی به کارگران کمونیست کمک میکند که سره را ناسره بازشناسند. عدم انتشار این اسناد اما، این سوال را تقویت میکند که چه منافعی باید پشت پنهان کردن آن حقایق نهفته باشد؟!

جنبش انقلابی سالهای 78 و 79 و قیام مردم، کومه له را جانی تازه بخشید. “جمعیت دفاع ازآزادی و انقلاب” (که به قول رفیقی هیچ نشانی از ناسیونالیسم برخود نداشت) در آخر سال 57 ایرانی و آغاز سال 79 میلادی در سنندج بعد از قیام تشکیل شد؛ آری، درست بعد از قیام و با آگاهی به این امر که این قیام، و آزادیهای دستاورد آن، به دفاع نیازدازد! این جنبش به کومه له کادر و نیرو و سرویس میداد. جنبشهای توده یی بعدی، نظیر راهپیمایی به مریوان و کوچ مردم این شهر و مقاومتهای مسلحانه و حوادث متعاقب آن، در مجموع، موجب تقویت گرایشهای انقلابی وکمونیستی شد. اما ناسیونالیسم و پوپولیسم هم، باتوجه به کم تجربگی وایرادات سبک کاری تشکیلاتی کومه له در آن مقطع، تقویت شد. این عقبگردها، به وضوح در نشستی که کنگره ی اولش خواندند موج میزد. 

سرودی را که سالها پیش برای فواد سروده ام هنوزهم دوست دارم؛ اما این سرود تقدسی به فواد نداده است. خود فواد به عنوان یک انقلابی و کمونیست، با همه ی ارزشی که مبارزاتش داشت، تقدسی ندارد! نه او و نه هیچیک از رهبران کومه له از این آلودگیها برکنار نماندند. نوشته ها و گفتارهایی صوتی از فواد باقیست که این حقیقت را روشنتر نشان میدهد و  با انتشارکامل آنها میتوان روشنتر تحلیل کرد.

البته کمونیسم کومه له، باز به برکت جنبشهای توده یی که درآن فعال بود، قد راست کرد. مارکسیزم انقلابی و کمونیسم کارگری در دهه ی 80 و همکاری ثمر بخش با اتحاد مبارزان کمونیست، کومه له را بزرگ و گرایش کمونیستی آنرا دست بالا داد. حزب کمونیست ایران تشکیل شد. اما ناسیونالیسم تضعیف شده دست بردار نبود. بحثهای خلاق و داغ آنزمان را رفقای زیادی به یاد دارند. بسیاری از رهبران فراکسیون فعلی درآنزمان خودرا در هاگ سکوتی حقیر پنهان کرده بودند. اما محفل شیخ عزالدین حسینی (گرچه از طرف کومه له کنترل میشد) به سمپاشی علیه کمونیسم کارگری و حتی سمپاشی شوونیستی علیه رهبران غیرکرد حزب، و مشخصا منصور حکمت- که در تقویت کمونیسم و نقد گرایشهای غیر کمونیستی در حزب و کومه له چنان نقش درخشانی داشت- ادامه میداد. بختک شوم طالبانی هم دراین دود و آتش میدمید.

فروپاشی شوروی، لایه ازون چپ سنتی یکباره ازهم درید و دهه ی 90 دهه ی پرده دری ناسیونالیسم ونیو لیبرالیسم شد. جنبش کارگری در جهان به حال تدافعی و حتی بخشا شکست و هزیمت افتاد. درایران با پایان یافتن جنگ باعراق و قتل عام زندانیان و مبارزان، بورژوازی هار امپریالیستی عربده هایش را با انکرالاصوات سرداده بود. صدام کشورگشایی کرد وشیخ کویت را فراری داد. امپریالیسم امریکا در منطقه پیاده شد. طالبانی و بارزانی (پسر) دیگر آشکارا یابوی درشکه ی امپریالیزم امریکا شدند. ناسیونالیسم کرد درعراق، زیر مهمیز ارباب دست اولش جری تر شده بود. این ناسیونالیسم در حزب کمونیست ایران و کومه له هم عربده  سرداد و تعدادی سرباز تازه نفس گرفت که یکی شان عبدالله مهتدی بود.

کمونیسم کارگری، با توجه به این اوضاع و مهمتر از آن مشکلاتی که جنبش جهانی کمونیستی باآن روبرو بود (و هست) نتوانست از عهده یک ناسیونالیسم سمج و دارای سنت که تازه نفس هم شده بود و به پشتگرمی امپریالیسم جهانی، پایگاه توده یی خودراهم وسیعتر کرده بود، برآید. این جریان به بیرون حزب پرتاب شد ودر داخل حزب، ناسیونالیسم دست بالا را پیدا کرد.

ادامه ی ماجرا در دهه ی اخیر،  میتواند موضوع نوشته ی  دیگری باشد.

پیداست که این بحث نیاز به تکمیل دارد. و پیش از هر چیز، نیاز به انتشار اسناد منتشر نشده یی دازد که به زدودن  هرگونه هاله ی تقدس از کومه له کمک کرده و به تحلیلهای شفافتر و دیالکتیکی تر ماتریال بدهد و به سهم خود به آگاهی طبفاتی جنبش کارگری درایران و در منطقه کمک نماید.

jm.rebwar@gmail.com   Sept 2008.      مصلح ریبوار

[1] دراین سطور اولیه، منظور از “ما” جمعی فراتر از آن تشکیلات است.

[2] طالبانی درسال 1966 ازجنبش کردستان عراق خارج شد و به نیروهای صدام پیوست. و در این ماجرا  لقب “جاش 66″، بخوان مزدور 1966، گرفت.

[3] بخشهایی از این اسناد را در سایتها میتوان یافت اما انتشار کامل آنها برای یک بررسی شفاف این جریان ضروری شده است.+ نوشته شده در جمعه هفدهم اردیبهشت ۱۳۹۵ ساعت 18:5 توسط مصلح ریبوار 

هەی ژین

 

من ئەو کەسەم

هەموو ڕۆژێ

“هەی ژین، هەی ژین”،

ژیانی ئەمڕۆم ئەفرۆشم

بۆ کڕینی نانی سبەی!

ئەمرۆش دیسان هاتوومە دەر

“هەی ژین، هەی ژین”

ژیانی ئەمڕۆم بفرۆشم؛

لێم ناکڕێ

خاونی نان لێم ناکڕێ!

***

هانایەکم پەنگاوەتە بین و گەروو:

  • هەی داد، هەی داد!
  • لەم بازاڕە بێڕەحمەدا،
  • ژیان هەرزانترە لە نان!

خوشکی خۆشەویستی برات

 

خوشکی خۆشەویستی برات
                     دیسان سڵاوی گەرم و گەش
                     دیسان دڵدانەوەی ٸازار
                    وەرزی بەهار
                    وەرزی بەهار، وەرزی گوڵ،
                            زۆر حەیف بوو
                            ٸازیز بەڕێ کەینە ژێر گڵ!
                            بەهاران، هێرۆ گوڵ ٸەدا
                            هێرۆی تۆ، بەڵام، تازیەبار
                            شینی تەرمی ژێر گڵ ٸەکا!
       نووسیبووی بۆت
     ‌                  ڕەفێقم بوو
   ‌        ‌               ڕەفێقی جوانیم تا پیریم
  ‌                       درەو، دەسکەنە و زویریم
  ڕەفێقی خەم وخۆشیم بوو، ساڵەهای ساڵ
  ڕەفێقی پەروەردەی مناڵ
                  پشکووتن و سەرکەوتنیان
                  ڕەفێقی جەرگ-سووتانم
                  ‌            جارێک، دووجار…
                  ڕفێقی دەربەدەریم بوو
                  کۆچاوکۆچی زوڵمی زۆردار؛
                  زیندانی چەنای چەندجارە و
                                      ڕەنج و ٸازار
                  ڕەفێق بوون و پاڵپشتی یەک    ٸێستا، ٸەو نیە، وەک پاڵپشت؛
                بەڵام یادگارەکانی خۆ، ماون گشت
                  نابێ فرمیسک
                  چاوی ڕەشمان کاڵ کاتەوە؛
                  سەرهەڵبڕین
                  بڕوانینە بەهاری ژین
                  مناڵانی پێگەیشتوو،
               بەرهەمی ژینێکی سەربەرز
             بۆن-خۆشترین شنەی سەرعەرز

انترناسیونال

 

ترجمەی فارسی انترناسیونال سرود بین المللی کارگران

ارسال شده اول مە 2023
مصلح ریبوار
در خور آهنگ اصلی و برای اجرا و پخش ساخته شده است

خیزید محنت زدگان جهان
بردگان گرسنگی
آگاهی غرد چو آتشفشان
برخروشاند زندگی
‌ پیش به سوی آخرین پیکار
همچو یک تن ای همرزمان
‌ ‌ با انترناسیونال
آزاد گردد انسان
ناجی در آسمان نجوئیم
نه شاه نه شیخ نه آسمان
خود به رهایی مان برشوریم
آفریننگان ای کارگران
جان از بند جهل و دستاورد رنج وگار
از چنگ رهزن رها کنیم
دمیم خود بر آتش این پیکار
آهن را گرماگرم کوبیم
‌ پیش به سوی آخرین پیکار
همچو یک تن ای همرزمان
با انترناسیونال
آزاد گردد انسان
مائیم کارگران و زحمتکشان
اردوی بیشمار کار
باید از آن ما شود جهان
نه بیکارگان خونخوار
تاکی نوشند از شیره ی جان ما
نابود گردانیم کرکسان
آنگاه دمد آفتاب فردا
درخشد جاودان بر انسان
پیش به سوی آخرین پیکار
همچو یک تن ای همرزمان
با انترناسیونال
‌ آزاد گردد انسان
۱۹۸۳(۱۳۶۲)نوشته شده در دسته‌بندی نشده توسط ریبوار Rebwar. افزودن پیوند یکتا به علاقمندی‌ها.